- Ucieszył się, że pamięć o Piłsudskim wróciła - wspomina syn. - Był za "Solidarnością".
Józef Mąkowski liczył, że synowie też będą kowalami. - Chciał tego, tak miało być, ale wyszło inaczej, przyszły nowe czasy, koni już nie było - wspomina Marek. - Czasem siadał sobie pod kuźnią z kolegami i wspominali przeszłość. Mówił wtedy, że wszystko ucieka, że ginie zawód kowala i ciężko mu się z tym pogodzić, bo nic nie zostawia, nikt po nim tego nie pociągnął.
Ale nie tylko mówił. Chciał po sobie zostawić muzeum, które tworzył przez lata, gromadząc stare przedmioty. - Zbieram, bo mam zamiłowanie do tego - mówił w filmie dokumentalnym. - Chcę pokazać, jak to kiedyś było, bo wszystko niszczą. A ja zbieram, naprawiam, remontuję, żeby wszyscy widzieli, jak co kiedyś wyglądało.
Muzeum powstało w części budynku z czerwonej cegły, który był kiedyś domem przedpogrzebowym - od strony kuźni. Już z zewnątrz widać było rękę kowala. Furtka na podwórze z ozdobnie wygiętego pręta zbrojeniowego, nad wejściem daszek z finezyjnie pospawanych elementów, w płocie jakieś metalowe kółka, ozdoby. To jednak tylko przedsmak tego, co było w środku.
W muzeum nie było za wiele wolnego miejsca, fot. arch. rodzinne
- Miał tego dużo - wspomina syn. - Z każdego jednego przedmiotu się cieszył. Złapał się zegara, zrobił go, naprawił, to był dumny. Mówił, że to jego oczko w głowie, ale zaraz łapał się za coś innego. I znowu był z tego dumny.
To były w dużej części stare przedwojenne rzeczy. Zbierał na przykład krzyże mosiężne z drzewców sztandarowych z czasów Józefa Piłsudskiego. Ale gromadził wszelkie starocie - żelazka, zegary, hełmy, medale, szable, halabardy, świeczniki, dzwonki. Na jednym ze zdjęć z tego okresu widać, że na półce między metalowym aniołem a jakimś kaskiem kaskiem, wisiał napis "nie dotykać rekwizytów" - widocznie to efekt niedawnej współpracy z wytwórnią filmów.
- Zawsze miał ciągoty do staroci - mówi syn. - Jakieś takie zamiłowanie dostał, że lubił pojeździć na giełdy staroci do Wrocławia, coś tam kupował, ale też ludzie często mu przynosili. Czasem odnawiał innym, przy okazji coś podpatrzył, wymyślił, poklepał, postukał i cieszył się, że ma zajęcie.
Oddajmy głos Bogusławie Notz, która w 1992 roku odwiedziła muzeum, zorganizowane w dawnym domu pogrzebowym na Cichej: - Na półkach, ścianach leżą, stoją, wiszą przedziwne i piękne przedmioty. Jest tam wszystko, co ludzie wyrzucają, a co zbiera, naprawia i uzupełnia kowal-artysta. Jest tam kilka gilotyn do tytoniu, których już dzisiaj nikt nie widuje, są kołowrotki, jest maselnica, ręczny drewniany staroświecki magiel, dzieża (naczynie służące do rozczyniania mąki i wyrastania ciasta chlebowego - red.), karbidowa lampa do roweru, stojak do ściągania butów-oficerek oraz zamek do drzwi kościelnych z Godzikowic - ma on 600 lat. Są tu też piękne wyroby rękodzieła naszego gospodarza - lampy i świeczniki. Jest też pełna ciepłych słów, gratulacji i podziękowań księga pamiątkowa, w której wpisy świadczą, że w muzeum, o którym nie wie wielu oławian, bywają uczniowie szkół wrocławskich.
Tu się czuł najlepiej - we własnym muzeum, fot. arch. rodzinne
Kowal znał wartość zarówno swoją jak i swoich prac. W 1989 roku napisał list do "Gazety Robotniczej" we Wrocławiu, aby zainteresowała się jego działalnością: - Jestem z zawodu arcymistrzem kowalsko-ślusarskim - pisał. - Jak wiadomo, dziś jest to już zawód ginący, a to nieoszacowana szkoda dla naszego Państwa. Z mych precyzyjnych prac jestem słynny i poza terenem naszego województwa. Może zaciekawi waszą Szanowną Redakcję to, że mam własne muzeum, które bezinteresownie udostępniam dla naszego społeczeństwa, dla zwiedzającej młodzieży szkolnej, organizacji młodzieżowych itp. Znany jestem również Telewizji Wrocławskiej i Wytwórni Filmów, dla których wykonywałem różne precjoza. Uprzejmie bym prosił o wydelegowanie redaktora lub reportera do zwiedzenia mojego muzeum, a przy tym i zobaczenia księgi pamiątkowej. Moje hobby to wyrób szabel, bagnetów, szpad, tzn. broni białej. Pomimo, że jestem na emeryturze, lecz poświęcam się, można to nazwać, pracy społecznej, by udostępnić wszystkim zwiedzającym, będąc zawsze i przewodnikiem. Jestem pewny, że reporter będzie miał okazję coś cennego i ciekawego zobaczyć i znaleźć, oraz obejrzeć sobie moje eksponaty, na które uprzejmie zaprasza emerytowany mistrz i kombatant...
- Byłam wtedy mała, niewiele zapamiętałam - wspomina wnuczka kowala. - Jak tu przyjeżdżałam, to pierwsze kroki było od razu do warsztatu dziadka. Nie mogłam się na to wszystko napatrzeć, co tu wisiało. Miałam około 10 lat, gdy dziadek zmarł. Kuźnia jeszcze była, ale bardziej zapamiętałam to muzeum, jak te zegary naprawiał. Uważaj, żeby ci nic nie spadło - zawsze mówił. - Tego nie dotykaj, nie przestawiaj.
- Po dziadku zostało wiele legitymacji do odznaczeń, które niestety przepadły - mówi Agnieszka Mąkowska, wnuczka słynnego kowala, fot. Jerzy Kamiński
Śmierć Mąkowskiego w 1992 roku zakończyła działalność kuźni na Górce Kowala. Pochowany jest na nowym cmentarzu przy Ofiar Katynia, gdzie leżą też dwaj synowie i żona.
Po muzeum Mąkowskiego śladu dzisiaj nie ma. Najwyraźniej w domu przedpogrzebowym żaden porządek nie może trwać wiecznie, więc eksponaty musiały wybrać się w dalszą drogę, jak kiedyś ludzie. Z tą różnicą, że wierzący, a głównie tacy korzystali z tej nekropolii, mniej więcej znali kierunek, w jakim się udają. Przedmioty musiały wybrać drogę donikąd.
Przez jakiś czas po śmierci kowala krążyła plotka, że to synowie roztrwonili zbiory.
- To wszystko pomówienia - przekonuje Marek Mąkowski. - Nikt z nas niczego stąd nie wynosił. To było po prostu złodziejstwo, do którego doszło wtedy, gdy mnie nie było w kraju, opiekuna nie było. Mama była, ale już starsza kobieta, nie mogła upilnować. Był jeszcze Gienek, ale jak już mówiłem, lubił sobie wypić. Więc złodzieje wszystko wynieśli. Gdy czasem tu przyjeżdżałem, zaglądałem, czy wszystko gra. Kuźnia była zamknięta od zewnątrz. Któregoś dnia chciałem sprawdzić w środku, otwieram, a tam pusto. Kompletnie nic. Z tyłu cała ściana była wyrwana i wszystko przez teren cmentarza wynieśli. Aż się załamałem, bo tam kowadła były, stare rzeczy, młotki, kształtowniki do wykonywanie różnych rzeczy. Pewnie to złomiarze byli i wszystko na złom wynieśli. Bardzo się wtedy zdenerwowałem, kazałem to zrujnować, żeby nie patrzeć na same "zwłoki" kuźni. Tylko została Górka Kowala. Nazwa.
Tak samo wszystko wynieśli z muzeum, najprawdopodobniej zdejmując drzwi z zawiasów.
- Po swojemu jakoś to złodzieje zrobili - mówi Marek. - Zgłaszane było, ale policja powiedziała, żebym powiedział, kto to zrobił, to może dojdą, ale nie doszli.
- Babcia była w domu, a że ona nie słyszała dobrze, to wyciągali wszystko, zostały same puste pudełeczka po odznaczeniach dziadka i legitymacje - dodaje wnuczka Magdalena Mąkowska. - To nie miało wielkiej wartości materialnej, raczej tylko dla niego sentymentalną.
W ten sposób z całego dorobku kowala w domu przy Cichej poza legitymacjami i pustymi pudełkami po odznaczeniach została tylko jedna rzecz, która wyszła spod jego rąk. Podkowa.
Marek Mąkowski, syn Józefa, fot. Jerzy Kamiński
*
W 2014 roku, 22 lata po śmierci kowala, dwóch młodych oławskich artystów Kamil Tobiasz i Patryk Leś wymyśliło sobie projekt "Lokalni bohaterowie". Chcieli zwrócić uwagę mieszkańców na ludzi, którzy niekoniecznie są sławni i znani, ale w ich oczach zasłużyli na wyróżnienie. - Bo pokazali, że małe miasto wcale nie musi przeszkadzać w zrobieniu czegoś wielkiego - tłumaczyli Agnieszce Herbie, która pisała wtedy o nich w "Gazecie Powiatowej". W mieście miały się pojawić symbole wymyślone przez artystów, aby promować wybrane przez nich postaci. Wśród czwórki bohaterów (obok sportowców i muzyków) znalazł się Józef Mąkowski, bo artyści uznali, że "to ważna karta w historii miasta". Po spotkaniu z rodziną kowala utwierdzili się w tym przekonaniu. Zdecydowali, że jego symbolem będzie metalowa litera "K", która stanie przy jego domu, czyli na Górce Kowala. - Każdy będzie ją mógł zobaczyć, ale przede wszystkim ma to być prezent od społeczności lokalnej dla rodziny - mówili w gazecie.
- Był osobą, która w trudnych czasach odnalazła swoją pasję - uzasadniali wybór Mąkowskiego w radiowym reportażu Magdy Skawińskiej z Polskiego Radia, a wnuczka kowala cieszyła się, że litera ma być nad umieszczona furtką: - Aby wszyscy wiedzieli, że to Górka Kowala - mówiła reporterce. - Będą pytać, to trzeba będzie opowiadać historię dziadka.
Do dziś żadnej literki nad furtką nie ma ani żadnego innego symbolu Górki Kowala. Projekt szumnie zapowiadany w mediach nie wypalił.
- W połowie drogi kolega wyjechał do Anglii, ja miałem to dokończyć - tłumaczy dziś Kamil Tobiasz i przyznaje, że sprawa utknęła. - Odpuściliśmy temat. Po prostu się posypało.
- Po rozmowie z panem doszliśmy do wniosku, że sami sobie taką literę na pamiątkę zrobimy - powiedział mi Marek Mąkowski, a mówiąc "my" miał na myśli siebie i Roberta, męża wnuczki. - Żeby wszyscy pamiętali, że tu mieszkał prawdziwy kowal. Na dodatek artysta.
autor; Jerzy Kamiński
(reportaż ukazał się w IV tomie książki "INNI ludzie powiatu oławskiego")
Napisz komentarz
Komentarze