Jak po wojnie zmieniała się zabudowa ulic w tym kwartale

W "Gazecie Powiatowej" ukazał się 14 marca 2024 mój artykuł o "Małpim Gaju" - to park pomiędzy ulicami 1 Maja, Żołnierza, Polskiego i 3 Maja, w którym miasto niedawno wykonało skwer upamiętniający znanego w całym świecie mieszkańca Oławy - koszykarza Adama Wójcika. W artykule opisałem również miejsce, gdzie dziś jest deptak na 1 Maja, a kiedyś w tym miejscu było spore osiedle mieszkaniowe, składających się ze starych poniemieckich budynków, z których część zburzono w czasie działań wojennych lub bezpośrednio po nich, a gruzy zalegały do drugiej połowy pięćdziesiątych. 

Większość domów w rejonie kwartału ulic, które wymieniam wyżej, zostały wyburzone w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, a wyburzano nie tylko bloki mieszkalne, ale budynki fabryczne, magazynowe, jak również budynki rolnicze. Niektóre kamienice były piękne i mieszkańcy Oławy wówczas bardzo żałowali tych budynków. Wtedy w Oławie brakowało mieszkań, budowało się mało i jeszcze burzono takie "dobre" domy! 

Ja te wszystkie budynki pamiętam, bo chodziłem ulicą 1 Maja do Szkoły Podstawowej nr 1, a potem do SP 2 przy LO. Do sklepu u pana Dziurki chodziłem często po chleb, który przywożono z Bystrzycy taką specjalną obudowaną furmanką, pomalowaną na biało, a ciągniętą przez konia. 

Artykuł z marca był skromny, ponieważ materiałów na ten temat znanych mi było niewiele. Na podstawie datowanych zdjęć udało mi się ustalić historię niektórych budynków przy 1 Maja. Obok budynku nr 18 po wojnie stała suszarnia tytoniu - widoczna jeszcze na zdjęciach z 1953 roku. Na zdjęciu udostępnionym przez Ryśka Borunia, a zrobionym w 1956 roku, dzieci stoją w miejscu, gdzie jeszcze nie ma stacji CPN. Za dziećmi widzimy część budynku, który był pod numerem 20, a był to budynek jednoklatkowy z wejściem od ulicy i od ogrodów (jak dotąd jest to jedyne zdjęcie tego budynku, które się zachowało). W latach 1966-67 wysiedlono mieszkańców i wyburzono domy pokazane na szkicu.

Po ukazaniu się artykułu z marca spotkałem kolegę Ryśka Borunia i pytam, czy na pewno nie ma zdjęć, ponieważ wiedziałem, że mieszkał za CPN na 1 Maja. W czasie rozmowy zaproponował mi, że może narysować wszystkie domy i komórki aż do 3 Maja. Nadal pamięta też nazwiska większości rodzin, które tam mieszkały przed wyburzeniem domów. W ten sposób powstał szkic tego terenu z domami i nazwiskami mieszkańców - stan na 1966, bo w 1967 roku zostali przesiedleni ostatni mieszkańcy tego osiedla. 

Rysiek wspomina, jak budowano stację paliwową CPN. Jednego dnia zakopano zbiorniki na paliwo, zasypano ziemią, a rano wszystkie zbiorniki były... na wierzchu. Wtedy wody gruntowe były bardzo płytko i to one wypchnęły w ciągu jednej nocy niezabezpieczone puste zbiorniki na powierzchnię ziemi. Ale dzieciaki miały ubaw! Na szkicu zaznaczono 7 ubikacji typu "sławojka", co świadczy o tym, że w wielu tych domach nie było ubikacji. Już nie raz pisałem, że Oława była skanalizowana przed wojną tylko w 40 % i nie miała oczyszczalni ścieków. Te szły do Odry. Mając podane przez Ryśka nazwiska osób mieszkających w tym rejonie, przy jego pomocy dotarłem do zdjęć znajdujących się w albumach byłych mieszkańców tego osiedla. Prezentuję tu kilka całkowicie nowych, nieznanych dotąd zdjęć, połączonych ze zdjęciami już znanymi - co w sumie przybliży nam, jak wyglądały te tereny po wojnie. Ponieważ wciąż brakuje dokumentacji fotograficznej wielu miejsc, tam, gdzie to możliwe, wykorzystuję zdjęcia przedwojenne. Dalej jednak są białe plamy, na przykład cała ulica Kasprowicza - nie znalazłem ani jednego zdjęcia z okresu powojennego, choć wciąż mam nadzieję, że prędzej czy później coś się znajdzie i wtedy będę mógł ten materiał uzupełnić.

W ten sposób powstaje powojenna historia kwartału pomiędzy ulicami Szpitalną, Aleją Artylerzystów, Kasprowicza i Aleją 1 Maja, które dziś nazywają się Żołnierza Polskiego, 3 Maja, Kasprowicza i 1 Maja. Wykorzystuję tu wycinki mapy Oławy z 1946 roku, która została sporządzona na podstawie przedwojennej mapy z 1939 roku. Widać na niej kontury budynków, które zostały zniszczone w czasie działań wojennych w 1945 roku lub w ciągu kilku miesięcy po zakończeniu wojny. Gruzy po tych budynkach były nieuprzątnięte do końca lat pięćdziesiątych. 

Chcę przypomnieć, że Oława w czasie działań wojennych w 1945 roku lub bezpośredni po zakończeniu wojny została zniszczona w około 30%. Ten kwartał jako pierwszy po wojnie został w Oławie przebudowany na taką skalę. Należy wspomnieć, że w 1974 roku wybudowano ulicę 11 listopada i połączono z ulicą 1 Maja - w ten sposób powstała mała obwodnica przez ówczesną ulicę Ogrodową do pl. Zamkowego i wyprowadzono z Rynku ruch tranzytowy, ale o tym napiszę przy kolejnej okazji. 

Budynek na deptaku przy 1 Maja rozpoczęto budować w drugiej połowie lat sześćdziesiątych.

Ulica 1 Maja, stacja CPN - zdjęcie zrobiłem w 1965 roku. Po lewej stronie budynek mieszkalny 1 Maja 18, był w nim sklep spożywczy Spółdzielni Inwalidów, który prowadzili Zofia i Marian Dziurkowe

Budynek suszarni tytoniu przy ul. 1 Maja, która stała w miejscu, gdzie później postawiano stację paliw CPN. Przedwojenna widokówka z kolekcji z Izby Muzealnej Ziemi Oławskiej

Zdjęcie z albumu Waldemara Stawarskiego przedstawia budynek przy ulicy 1 Maja 18, gdzie był sklep spożywczy, w którym sprzedawali państwo Zofia i Marin Dziurkowie (dziś nie istnieje) - według mnie zdjęcie zrobiono w latach 1963-64

Wnętrze sklepu spożywczego - przy ladzie Marian Dziurka w budynku przy ulicy 1 Maja 18. Według mnie zdjęcie zrobiono w latach 1963-64 - zdjęcie albumu Zofii i Mariana Dziurków

*

Daty podawane przeze mnie, są datami orientacyjnymi.

*

Zwracam się z prośbą do Czytelników - jeżeli ktoś ma zdjęcia z Oławy z tych lat, nie tylko z tego kwartału, to bardzo proszę o udostępnienie. Pomogą one odtworzyć naszą oławską historię i powiększyć kolekcję zdjęć zgromadzonych w Izbie Muzealnej Ziemi Oławskiej przy Bibliotece "Koronka".

Lesław Mazur