Dlaczego naprawialność maleje?
Jednym z głównych powodów utrudniania napraw jest dążenie producentów do maksymalizacji zysków. Trudno naprawialne urządzenia zmuszają konsumentów do częstszej wymiany sprzętu, napędzając sprzedaż. Innymi czynnikami są:
- Integracja komponentów: Producenci coraz częściej łączą różne elementy urządzeń, np. procesory, pamięci RAM i baterie, w jedną płytę główną. Uszkodzenie jednego z tych komponentów wymaga wymiany całego modułu, co jest kosztowne i trudne.
- Użycie kleju zamiast śrub: Wiele smartfonów i laptopów jest sklejanych, co utrudnia ich otwarcie i wymianę części, takich jak baterie czy ekrany.
- Proprietarne technologie i części: Firmy stosują unikalne rozwiązania techniczne, które wymagają specjalistycznych narzędzi lub oprogramowania diagnostycznego, często dostępnych tylko dla autoryzowanych serwisów.
- Brak dokumentacji naprawczej: Niektórzy producenci ograniczają dostęp do instrukcji naprawy i schematów technicznych, co dodatkowo utrudnia działanie niezależnym serwisom.
Środowiskowe konsekwencje trudności z naprawą
Produkcja laptopów i smartfonów wywiera ogromny wpływ na środowisko naturalne. Oto najważniejsze aspekty związane z tym problemem:
1. Wzrost ilości elektrośmieci
Według raportu Organizacji Narodów Zjednoczonych w 2022 roku na świecie wygenerowano ponad 50 milionów ton odpadów elektronicznych. Smartfony, laptopy i inne urządzenia elektroniczne stanowią znaczną część tego problemu. Trudności z naprawą sprzętu sprawiają, że użytkownicy częściej wyrzucają urządzenia, które mogłyby być jeszcze używane po niewielkiej naprawie.
Elektrośmieci są szczególnie problematyczne, ponieważ zawierają toksyczne substancje, takie jak rtęć, ołów i kadm. Jeśli odpady te nie są odpowiednio utylizowane, mogą one zanieczyszczać glebę, wodę i powietrze, co zagraża zdrowiu ludzi i zwierząt.
2. Zużycie surowców naturalnych
Produkcja każdego laptopa czy smartfona wymaga dużej ilości surowców, w tym metali ziem rzadkich (np. neodym, prazeodym, dysproz). Wydobycie tych materiałów jest procesem energochłonnym i wiąże się z degradacją środowiska, w tym wylesianiem, zanieczyszczeniem wód gruntowych i emisją gazów cieplarnianych.
Według badań, około 70% śladu węglowego urządzenia elektronicznego powstaje podczas jego produkcji. Każde wyrzucone urządzenie oznacza zmarnowanie surowców i energii, które mogłyby zostać zaoszczędzone, gdyby sprzęt był naprawiony lub używany dłużej.
3. Wysoka emisja CO₂
Produkcja nowych urządzeń elektronicznych generuje znaczne ilości dwutlenku węgla. Dla przykładu, produkcja jednego smartfona emituje około 85-95 kg CO₂, podczas gdy jego użytkowanie (ładowanie baterii) odpowiada jedynie za 4-5% całkowitej emisji w całym cyklu życia urządzenia. Trudność w naprawie sprzętu sprawia, że konsument częściej kupuje nowe urządzenie, zwiększając tym samym emisję gazów cieplarnianych.
Wpływ na konsumentów
Nie tylko środowisko, ale i użytkownicy ponoszą koszty związane z trudnościami w naprawie sprzętu. Brak możliwości łatwej wymiany komponentów, takich jak bateria czy pamięć, sprawia, że drobne usterki prowadzą do konieczności wymiany całego urządzenia. Naprawy w autoryzowanych serwisach są często kosztowne, co dodatkowo zniechęca użytkowników do ich przeprowadzania.
W rezultacie konsumenci płacą więcej za nowe urządzenia, a ich możliwości wyboru są ograniczone. Ponadto brak dostępności części zamiennych i dokumentacji technicznej utrudnia rozwój lokalnych warsztatów naprawczych, co dodatkowo centralizuje kontrolę nad rynkiem w rękach największych producentów.
Ruch naprawczy i prawo do naprawy
W odpowiedzi na te problemy rośnie ruch społeczny znany jako Right to Repair (prawo do naprawy). Celem tej inicjatywy jest zapewnienie użytkownikom i niezależnym serwisom możliwości naprawy urządzeń. Ruch ten skupia się na kilku kluczowych obszarach:
- Dostęp do części zamiennych, schematów technicznych i narzędzi diagnostycznych.
- Zmiana przepisów, aby producenci byli zobowiązani do projektowania urządzeń, które można łatwo naprawić i zmodernizować.
- Promowanie dłuższego cyklu życia urządzeń poprzez edukację konsumentów i zachęty finansowe do naprawy.
Unia Europejska oraz niektóre stany w USA już zaczęły wprowadzać regulacje związane z prawem do naprawy. Na przykład w 2021 roku UE wprowadziła przepisy wymagające, aby producenci urządzeń AGD zapewniali części zamienne i dokumentację techniczną przez co najmniej 10 lat po zakończeniu produkcji modelu. Podobne przepisy dotyczące elektroniki konsumenckiej mogą znacznie ograniczyć negatywny wpływ na środowisko.
Jak konsumenci mogą pomóc?
Choć odpowiedzialność za zmiany leży w dużej mierze po stronie producentów i rządów, konsumenci również mogą podjąć działania, aby ograniczyć wpływ trudności z naprawą na środowisko:
- Wybieraj urządzenia od producentów, którzy wspierają naprawialność, takich jak Framework czy Fairphone.
- Korzystaj z lokalnych warsztatów naprawczych, aby przedłużyć żywotność sprzętu.
- Dokonuj świadomych zakupów, wybierając urządzenia o modułowej budowie i łatwo wymienialnych komponentach.
- Recykluj stare urządzenia w odpowiednich punktach zbiórki elektrośmieci.
- Wspieraj inicjatywy i organizacje promujące prawo do naprawy.
W każdym mieście jest dużo serwisów, które zajmują się naprawą sprzętu komputerowego. W warszawie np. Są to Megaserwis S.C. lub Laptop Repair Center ale tak naprawdę wystarczy wpisać w google zapytanie “naprawa komputerów” i dodać miasto, w którym potrzebujemy usługi a na pewno znajdziemy pomoc.
Produkcja trudnych do naprawy laptopów i smartfonów ma poważne konsekwencje dla środowiska i konsumentów. Rosnąca ilość elektrośmieci, zużycie surowców i emisje CO₂ to efekty uboczne strategii projektowych, które utrudniają użytkownikom samodzielne przedłużenie życia swoich urządzeń. Ruch naprawczy oraz zmiany legislacyjne mogą pomóc w złagodzeniu tego problemu, ale konieczna jest również większa świadomość wśród konsumentów i ich aktywne wsparcie dla bardziej zrównoważonych praktyk produkcji i użytkowania elektroniki.
