Subiektywny wybór najciekawszych wydarzeń w powojennej Oławie

Trzy miesiące później, 30 kwietnia, przybyła do Oławy 20-osobowa grupa z Władysławem Gorazdem, mająca założyć polską cywilną administrację. W dniu następnym doszło do spotkania  Gorazda z majorem Puczkowem, po którym przekazano cywilną administrację w ręce polskie. 2 maja przystąpiono do pracy.

W tym miejscu rozpocznę przypominanie Czytelnikom w kolejności chronologicznej (uznałem, że jest ona czytelniejsza niż tematyczna) osób, które rozpoczynały w Oławie pełnienie określonych funkcji oraz faktów, które miały miejsce po raz pierwszy.

Lata 40.

Wydarzenie istotne i radosne miało miejsce już 13 maja 1945. Dwa dni wcześniej przyszła do Władysława Gorazda młoda kobieta w poważnym stanie, prosząc by udzielił jej i jej narzeczonemu ślubu. Gorazd trochę się wahał, ale w końcu uznał, że ma prawo dać ślub. Gdy powstała administracja parafialna, młoda para potwierdziła ślub u księdza Pilawskiego.

Jeszcze w maju miały miejsce nominacje na różne stanowiska, np. Wacław Stasiak organizował straż pożarną, Jan Dulębowski objął stanowisko sędziego, a nieco później prezesa sądu. Pan sędzia był postacią bardzo barwną, aktywnie uczestniczył w działaniach harcerstwa, organizował obozy wędrowne po górskich trasach, w jednym z nich uczestniczyłem, zdobywając górską odznakę turystyczną PTTK, był członkiem zespołu muzycznego i uwielbiał śpiewać lekko sprośne piosenki.

Ppor. Jan Gierczak organizował MO. Zapamiętanym z tamtego okresu, że milicjantem był pan Zięba, który na rowerze patrolował ulice Oławy.

Na początku czerwca p. Gorazd jako pełnomocnik Rządu Rzeczpospolitej na okręg oławski (taka była oficjalna nazwa tego stanowiska) wyznaczył na burmistrza Oławy Jakuba Axentowicza, urodzonego w powiecie kołomyjskim. Funkcję sprawował do października, a później jako doświadczony naczelnik obwodowy urzędu pocztowego w Śniatynie został zastępcą naczelnika Urzędu Pocztowego w Oławie.  

Na przełomie maja i czerwca 1945 roku pan Jan Wodecki wracając z robót przymusowych w Niemczech, zatrzymał się w Oławie i samorzutnie zajął się zabezpieczaniem budynku Poczty. To cytat z jego meldunku: "Budynek zastałem cały i nieuszkodzony, wnętrze natomiast zdemolowane. Wnętrze budynku, parter i I piętro oczyściłem, sprzęt  poukładałem, klucze najpilniejsze dorobiłem i z dniem 10 czerwca1945 r. uruchomiłem służbę pocztową w dziale listowym". 13 czerwca dyrektor Okręgu Poczt i Telegrafów powierzył zorganizowanie placówek pocztowych na terenie całego powiatu członkowi PPS - był nim Bazyl Stefanow.

Kolejne wydarzenie znowu było radosne - 12 czerwca 1945 r. przyszła na świat Maria, córka Ignacego Graja, pierwsza oławianka urodzona w powojennej Oławie. Po zamążpójściu nosiła nazwisko Masio, była pierwszą dyrektorką SP nr 8. Dodam, że jej ojciec otworzył jeden z pierwszych warsztatów stolarskich w mieście.

W końcu sierpnia 1945 r. powołano pierwszego inspektora oświaty, został nim Stanisław Partyka, a już we wrześniu rozpoczęła nauczanie pierwsza szkoła podstawowa, kierował nią Jan Gelles, ojciec późniejszego rektora Uniwersytetu Wrocławskiego. Nauka w oławskim gimnazjum i liceum rozpoczęła się 4 września 1945 r. Pierwszym dyrektorem został Mikołaj Ciołek, który sprawował tę funkcję tylko przez 3 miesiące. Z kolei pierwsze przedszkole powstało 1 listopada 1945 przy pl. Zamkowym 22. Organizatorką, kierowniczką i jedyną wychowawczynią była siostra zakonna Joachima Bucówna.

W końcu sierpnia 1945 r. zorganizowano pierwsze dożynki, uroczystości uświetniła defilada wojskowa. W sierpniu 1945 r. powstał pierwszy klub sportowy "Oława". Gdy znalazł sponsora w hucie, zmienił nazwę na "Marta".

7 września 1945 roku uruchomiono aptekę "Pod Lwem". Prowadził ją Edward Dobrucki. W tamtym czasie mieszkańcom bardzo dokuczał świerzb. Pan Dobrucki w ciągu kilku dni z siarki i smalcu wyprodukował pierwszy w tej aptece preparat. Była to przeciwświerzbowa maść siarkowa. Niestety, jeszcze na początku lat pięćdziesiątych, a i później, w kolejce po leki należało odczekać około godziny.

Niezapomniane chwile przeżyli oławianie 24 grudnia 1945 roku -  nie tylko w związku z Wigilią. W tym dniu rozbłysło światło elektryczne w większości oławskich mieszkań. Był to bardzo trafiony prezent świąteczny.

Sporo istotnych wydarzeń miało miejsce w roku 1946. W styczniu uruchomiono hutę "Marta", jej pierwszym dyrektorem został Benedykt Cyter.

Nieco później zaczęło działać kino "Odra". Jego pierwszym kierownikiem był pan Lenarczyk. Oławianie kojarzą je jednak z jego długoletnią kierowniczką Janiną Kowalską, mamą mojej koleżanki z licealnej klasy, Heleną, późniejszą nauczycielką biologii w liceum. W ciągu tegoż roku pani Jadwiga Partyka zbierała od mieszkańców polskie książki, co dało początek powstania Biblioteki Publicznej. Mieściła się ona wówczas przy ul. 1 Maja 42.

Począwszy od roku 1947 powołania na pierwsze stanowiska w mieście lub pierwsze ważne wydarzenia są coraz rzadsze. W tym roku godnym odnotowania jest fakt wybudowania od podstaw pierwszych w Oławie budynków mieszkalnych. Były zlokalizowane przy ulicy wówczas Poznańskiej, a obecnie Opolskiej. Nie ustaliłem roku, być może był to właśnie 1947 - pojawiła się pierwsza taksówka, której  właścicielem był Bolesław Bakuła.

Pierwsze "mistrzostwa" Oławy w ping-pongu odbyły się w roku 1948 lub 1949 w obecnej sali gimnastycznej liceum. Wygrał je pan Kajetan Amirowicz. Reprezentacja Oławy pojechała na mecz międzymiastowy do Brzegu, niestety przegrała.

Po roku 1948 nastąpiła długa przerwa. Nie było spektakularnych wydarzeń ani ważnych powołań na nowe stanowiska, przynajmniej w dostępnych mi źródłach takowych nie znalazłem.

Lata 50. i dalej

Dopiero w roku 1958 miały miejsce niespektakularne, ale budzące zainteresowania oławian fakty. Po pierwsze na pusty plac przy wschodniej pierzei Rynku wjechała koparka, wcześniej widziana przez mieszkańców tylko w kronice filmowej. Natychmiast zebrał się tłum ludzi, by obserwować jej pracę. Po drugie - pojawiły się zamocowane na betonowych słupach latarnie jarzeniowe. Od razu też na słupach zamontowano głośniki i wznowił swą działalność radiowęzeł miejski.

W roku 1964 w kinie "Odra", po jego modernizacji (m.in. twarde krzesła zamieniono na miękkie fotele), zamontowano ekran panoramiczny.

Ważną oławską inwestycją w roku 1974 było oddanie do użytku wiaduktu nad torami kolejowymi. Skończyła się udręka kierowców. Przejazd był bowiem zamykany przez 16 godzin na dobę.

Z kolei w roku 1975 z inicjatywy Józefa Kasperka powstał oddział PTTK. W okresie późniejszym jego kierownikiem i prezesem był mój kolega z licealnej klasy Sławomir Zawadzki. Dwa lata później powstał odkryty basen z brodzikiem i zjeżdżalnią dla dzieci. Obiekt realizował Ośrodek Sportu i Rekreacji kierowany przez Mieczysława Walasa.

Rok 1978 to rok smutku po śmierci Eugeniusza Taracińskiego, wówczas najwyższego Polaka. Pan Eugeniusz miał 228 cm wzrostu. Był kresowianinem, urodził się w 1928 roku koło Kamionki Strumiłowej. Po ekspatriacji początkowo zamieszkiwał w Sanoku, a potem wraz z rodziną trafił do Bystrzycy. Znali go mieszkańcy powiatu. Regularnie uczestniczył w pochodach 1-majowych, ale też często bywał pacjentem oławskiego szpitala. Był bardzo silny, lecz nieco powolny w ruchach. Miał "gołębie" serce i charakter. Uwielbiał grę w szachy. W samej Bystrzycy wszyscy go uwielbiali.

Na obrzeżach Oławy, w tzw. Nowym Górniku, włączonym już wówczas do Oławy, istniała gospoda pod nazwą "Turystyczna", słynna z tego, że pod koniec 1980 roku zorganizowano tu pierwsze w mieście pokazy striptizu.

Oddziałem PKS kierował od początku (1974) Jan Kowalczyk, który w roku 1983 doprowadził do uruchomienia komunikacji miejskiej.

W tym samym roku oławian dopadło szczęście lub nieszczęście (jak kto woli) za sprawą pana Kazimierza Domańskiego i jego "cudów" czy "objawień". Nie będę o nich pisał. Zrobiło to wielu krajowych i zagranicznych dziennikarzy.

W roku 1990 zaczęły ukazywać się "Wiadomości Oławskie", które w krótkim czasie stała się wiodącym tygodnikiem lokalnym w kraju, już jako "Gazeta Powiatowa - Wiadomości Oławskie". W moim Sulejówku dwutygodnik o nazwie "Lokalna" czerpał wzorce z "Wiadomości Oławskich".

Na przełomie lat 1991 i 1992 stopniowo opuszczały miasto wojska sowieckie, przekazując władzom Oławy zajmowany wcześniej teren i koszary.

Pod koniec wieku, w roku 1998, na Placu Zamkowym zainstalowano pierwszą w mieście sygnalizację świetlną.

Na początku XXI wieku urząd burmistrza sprawował Franciszek Październik, pierwszy burmistrz urodzony w Oławie i wybrany w wyborach bezpośrednich.

W 2008 roku odbył się pierwszy Bieg Koguta. W listopadzie 2012 roku uroczyście otwarto zmodernizowaną bibliotekę "Koronka", miesiąc później oddano do użytku kryty basen miejski "Termy Jakuba".

Ostatnią datą znalezioną w dostępnych mi źródłach jest 28 września 2018 r. W tym dniu władze miasta zawarły porozumienie o współpracy z 10. Wrocławskim Pułkiem Dowodzenia.

Sulejówek Grudzień 2021

Zygmunt Piskozub

Korzystałem z tekstów następujących autorów: Kajetan Amirowicz, Antoni Diakowski, Edward Dobrucki, Władysław Gorazd, Jerzy Kamiński, Jerzy Łukosz, Lesław Mazur, Antoni Menartowicz, Anna i Marek Perzyńscy, Aleksander Szymański, Jerzy Witkowski, Michał Paszkiewicz, a także artykułów i notatek z "Gazety Powiatowej - Wiadomości Oławskie".