Karty historii - Owczary (1)

Ślady archeologiczne wskazują, iż tereny wokół Owczar były zamieszkiwane już od zamierzchłych czasów. Świadczą o tym odkryte ślady osadnictwa, pochodzące z okresu neolitu, czyli młodszej epoki kamienia, trwającej mniej więcej od 5500 do 2200 lat p.n.e. O znajdowanych w okolicy bliżej nieokreślonych fragmentach ceramiki wspominał w referacie, wygłoszonym w Muzeum Wrocławskim 23 sierpnia 1928, dr Karl Eistert - urodzony w Tempelfeld (Owczarach) członek Stowarzyszenia Miłośników Starożytności.

Owczary należą do najstarszych wsi na ziemi oławskiej. Wystarczy wspomnieć, że  między 1220 a 1227 rokiem książę śląski Henryk I Brodaty za namową żony Jadwigi sprowadził templariuszy z okolic Brunszwiku i osadził w pobliskiej Oleśnicy Małej. Oprócz dużego kompleksu leśnego i zamku myśliwskiego w Oleśnicy Małej, zakonnicy otrzymali funkcjonujące na prawie polskim wsie Jaworów i Brożec. Krótko po tym rycerze zakonu templariuszy lokowali na prawie niemieckim kilka wsi, m.in.: Owczary, Chwalibożyce, Częstocice, Kowalów i Kłosów.

W dokumencie, wystawionym 5 maja 1294, przez Bertrama, komtura w Niemczech, Czechach i w Polsce, wymieniony został  Dietrich - sołtys Owczar, jako świadek przy uposażaniu sołtysa i kościoła w Chwalibożycach. Wówczas to chwalibożycki sołtys, oprócz czterech łanów pola, otrzymał prawo prowadzenia karczmy i młyna. Miejscowy kościół otrzymał trzy łany pola, z czego dwa na funkcjonowanie plebanii, a jeden z przeznaczeniem na świece i rozbudowę świątyni. W tym czasie wieś nosiła nazwę Tempelfeld (Świątynne Pole). Jako Tempilfelt  wspomniana była w dokumencie z 1364, a  dokument z 1376 określa ją jako Tempilvelt. Krótko po drugiej wojnie światowej nosiła nazwę Polanówka. Obecna jej nazwa, nawiązująca formą do nazw wsi służebnych, została nadana dopiero w 1946 roku.

Wieś o układzie owalnicy była przez ponad osiemdziesiąt lat własnością templariuszy. Założono ją przy trakcie z Oleśnicy Małej do Łukowic Brzeskich i dalej do Brzegu. Wokół owalnego placu w środku wsi wytyczono miejsce pod kościół i karczmę. Na ściśle wyznaczonych działkach powstały domy i budynki gospodarcze. Z centralnego placu  wychodziły ponadto dwie drogi. Jedna - prowadząca przez Jankowice Małe do Chwalibożyc, druga - do Kolnicy przez Kłosów. Szlaki te dzieliły wieś na cztery części. W każdej było miejsce dla pięciu działek gospodarskich. Z upływem czasu układ poszczególnych działek uległ zatarciu na skutek podziałów dokonywanych przez kolejnych spadkobierców. Niemniej do dziś czytelny jest jeszcze układ dawnych niw, zarysowany przebiegiem dróg polnych wokół wsi. Nie ma za to śladu po dawnych owczarskich stawach rybnych. Jeden zagospodarowano na basen przeciwpożarowy. Drugi, widoczny na archiwalnych fotografiach z początku ubiegłego wieku, istniał naprzeciw posesji nr 23.

Aż do roku 1810 chłopi z Owczar uprawiali rolę w systemie trójpolowym. W pierwszym roku uprawiano zboże ozime, w drugim jare. W trzecim roku ugorujące pole przeznaczano na pastwisko, tam wypasano bydło, konie i owce. Wszystkie okoliczne pola miały swoje charakterystyczne nazwy i określenia. Co ciekawe, niektóre funkcjonowały jeszcze do końca II wojny światowej. Piszący przed laty na naszych łamach znakomity badacz tych ziem - Stanisław Borkowski (1952-2003) wspominał, że były to m.in.: Mszary, Doły Kościelne, Mogiły Zbiorowe, Pole Ospowate, Kąt Kacpra, Język, Góra Heńka czy Łąka Szlachecka. Od 1312 Owczary weszły w skład posiadłości księcia brzeskiego. Do 1329 zarówno Owczary, jak i Kowalów, płaciły dziesięciny na rzecz kościoła w Wiązowie. Od roku 1329 odprowadzały dziesięciny na rzecz kościoła pod wezwaniem św. Idziego we Wrocławiu. W 1364 książę Ludwik I Brzeski (1313-1398) zapisał 10 grzywien dochodu ze swoich wsi, w tym z Tempilvelt, konwentowi Bożego Ciała we Wrocławiu. W 1363 udokumentowany został Johann Tempilfelt i Peter Eindal w Brzegu, a dziesięć lat później brzeski zakrystian Hanko Tempilfelt.

Cdn.

Tekst i fot.: Zbigniew Jakubowicz redakcja@gazeta.olawa.pl