Z grodziskiem ryczyńskini kojarzy się data 25 maja1390 roku. W roku tym zostały przeprowadzone pierwsze na ziemiach polskich wykopaliska archeologiczne, zlecone przez księcia brzeskiego Ludwika I. Na terenie Ryczyna szukano grobów biskupów wrocławskich, którzy tu mieli czasowo przebywać w związku z zamieszkami jakie zaistniały w Polsce w lalach 1034 - 1038. Grodziska są pozostałością po grodach zniszczonych i opuszczonych przez, jego mieszkańców. Grody to bardzo popularne na słowiańskich terenach umocnione osady. W zależności od umiejętności mieszkańców, obronności terenu, umocnienia były budowane w bardzo różny sposób.
Najstarsze grody obwarowane były palisadą i fosą lub walami drewniano-ziemnymi. Dość licznie spotykamy grody plemienne rodowe zamieszkałe przez ludność rolniczo-pasterską. Wokół takich grodów, w promieniu kilku kilometrów, mogły być pojedyncze zagrody rolników, którzy w chwilach zagrożenia chronili się za umocnieniami. Grody te miały raczej dużą powierzchnię. Późniejsze nieco są małe gródki, tworzącej się warstwy feudalnej. Budowali je rycerze lub nawet bogaci kmiecie. Za przykład może slużyć gród w Witostowicach kolo Strzelina, który jest siedzibą kmiecia książęcego Kołacza. W miejscach szczególnie narażonych na najazdy budowano grody schronieniowe. w których gromadziła się ludność z licznych osad otwartych.
Odrębną grupę stanowiły grody kultowe zamieszkałe przez kapłanów i służbę opiekującą się świątyniami pogańskimi. Gród taki znajdował się na wyspie Rugii i nazywał się Arkona. Czczono tam Świętowida ważne bóstwo Słowian Zachodnich. Po powstaniu ponadplemiennego państwa Mieszka I zmieniło się bardzo rozmieszczenie grodów. Niektóre uległy zniszczeniu lub zostały zbudowane nowe, związane z administracją książęcą.
Najważniejsze nowe grody - to grody kasztelańskie. Na Dolnym Śląsku było ich około czternaście: Ryczyn, Hardo, Niemcza, Strzegom. Świny, Wleń, Milicz, Wrocław, Legnica i trzy luh cztery nazwy niezidentyfikowane, pod które nie wiadomo jakie podstawić grodzisko.
Okolicami Oławy i Brzegu zarządzał kasztelan z Ryczyna. Nazwa kasztelan pochodzi od łacińskiego słowa caslclla.co oznacza gród. Do kompetencji kasztelanów należały sprawy wojskowe, skarbowe, sądownictwo i zarząd dóbr panującego.
Do wieku XIII część grodów plemiennych i kasztelańskich przekształciła się w grody wieloczłonowe z podgrodziami, stając się zaczątkami miast. Grody przestały spełniać swoją rolę gdzieś pod koniec wieku XIII. Wyparły je murowane zamki, wieże obronne itp.
Grodziskami przez sześćset lat nikt się nie interesował, nazywano je szwedzkimi szańcami, wiele z nich zostało bezpowrotnie zniszczonych, rozoranych. O istnieniu niektórych możemy się domyślać na podstawie zdjęć lotniczych, robionych w odpowiedniej porze roku. Są to tzw. znamiona wegetacyjne. W miejscach gdzie były wały i fosy, zboże jest bujniejsze i na zdjęciach widać ciemniejsze kręgi. W ten sposób przed kilku laty odkryto grodzisko znajdujące się na polach pomiędzy wsiami Częstocice a Owczary.
W okolicach Oławy znajduje się szereg grodzisk dość dobrze poznanych i opisanych. Są to grodziska w Ryczynie, Wiązowie (po dwa), Niemilu, Brzezimierzu i Siedlcach. W Ryczynie, jak już wspominałem, istniał gród kasztelański i dwa gródki pomocnicze - jeden w pobliżu i drugi, zaopatrzeniowy w Lipkach za Odrą.
Ryczyn pierwszy raz wzmiankowany był w dokumencie z roku 1103. Znany jest też ostatni kasztelan Ryczyna - Racław Drzemlik (1283r.). Nie wiadomo czy ten kasztelan nie pochodził czasem z wioski Drzemlikowice. Jest to nazwa oryginalna, oznacza, że tutaj mieszkają ludzie, ród Drzemlika". Drzemlik to śpioch lub też ptak drapieżny. W 1340 roku Michał Siodlarz z synami nadał kasztelanowi Franciszkanów Św. Krzyża w Brzegu pół ogrodu w Ryczynie. Ogród ten znajdował się na miejscu dawnego grodu.
Grodzisko założone było na planie owalu. Odległości pomiędzy szczytami walów wynosiła 130 metrów 1 145 metrów. Wał pierwotnie o konstrukcji skrzyniowej. Skrzynie zbudowane z kłód z sękami, zapobiegały rozsypaniu się wału ziemnego. Rozsypisko wału ma szerokość od 26 do 43 metrów, wysokość dochodzi do 5 metrów. Od południowego wschodu jest przerwa w obwałowaniu. Prawdopodobnie ślad po bramie. Na zewnątrz tej bramy zachowały się ślady fosy. Powierzchnia majdanu, czyli placu otoczonego walami wynosi ok. 0,5 ha. Podczas wykopalisk na terenie grodziska znaleziono ułamki naczyń glinianych, łyżwy kościane, rylce, noże żelazne, osełki kamienne, przęśliki wapienne i inne przedmioty. Grodzisko to datuje się na X/XI - XIII wiek. Grodzisko pomocnicze pochodzi z. XII wieku, funkcjonowało do wieku XIV. Zajmuje powierzchnię 0,01 ha. Jest to grodzisko stożkowate, założone na planie prostokąta i. zaokrąglonymi rogami. Wysokość nasypu – 1 m. Nasyp len powstał po zawaleniu się, do środka, walów obronnych.
Grodziska w Wiązowie są, dużo gorzej zachowane. Położone są w zachodniej części miasta, w pobliżu kościoła, na wzniesieniu nad Oławą. Siady walu grodziska średniowiecznego zachowały się od zachodu (szerokość walu – 6 m) i południa (szerokość walu – 5 m ). W części północnej grodziska zachował się ślad po fosie. Trudno jest określić kształt i wielkość grodziska. Podczas wykopalisk znaleziono około stu skorup, naczyń obtaczanych, zdobionych nacięciami i liniami, pierścień żelazny i inne rzeczy. Znaleziono też. fragmenty ceramiki, trochę pomniejszej i dużo wcześniejszej - okres lateński. W pobliżu znajduje się jeszcze jedno grodzisko, datowane na wiek XIII.
Około 1,5 km od Niemiła, w kierunku południowo-zachodnim. nad brzegiem Oławy, znajduje się grodzisko Niemil. Gród był założony na planie owalu o średnicach 120 m.x 80 m. Wały aktualnie mają kształt podkowy i dochodzą do skraju stromego zbocza o wysokości 9 metrów. Szerokość rozsypiska walu wynosi 5-8 metrow. Wysokość pozostałości walów od strony zewnętrznej wynosi do 5 metrów. Za wałem znajdują się resztki fosy o szerokości 4 m. Całkowita powierzchnia grodziska wynosi 0,93 ha. W czasie wykopalisk znaleziono ułamki naczyń ceramicznych obtaczanych. Gród był zamieszkany od VIII do X wieku. Ślady spalenizny. kończące warstwę kulturową, świadczą o pożarze, który zniszczył zabudowę. Mieszkańcy opuścili gród i osiedlili się w pobliżu. Kilka domostw musiało tam stać przez trzy, cztery wieki, na tyle długo, by niemieccy mieszkańcy pobliskiego Niemila pamiętali o tych sąsiadach.
W Brzezimierzu zachowało się grodzisko średniowieczne. Był to mały gródek jakiegoś możnowładcy, który chciał za wszelką cenę ochronić swój majątek. Nie wiadomo kto tam mieszkał, gdyż. nie zachowały się żadne źródła pisane.
Bardzo zniszczone, mało czytelne grodzisko znajduje się około 2 km na północ od Siedlec. Obiekt miał wymiary około 100 x 90 metrów. Datowany jest na wiek X - XIII. Grodzisk takich na naszym terenie prawdopodobnie znajduje się więcej. Jest tylko kwestia, czasu, kiedy zostaną odkryte i zbadane.
Stanisław Borkowski
Tekst ukazał się w Wiadomościach Oławskich nr 17/1992
Napisz komentarz
Komentarze